Zajęcie dóbr niematerialnych (zwane też garnishent, sasie-arrêt [w prawie polskim odpowiada mu egzekucja z innych wierzytelności, art. 895 i nast. KPC - przyp. tłum.]) to procedura, dzięki której wierzyciel może objąć w posiadanie dobra nie mające postaci materialnej, a wchodzące w skład majątku jego dłużnika. Dobra te należy odróżnić od dóbr materialnych, które mogą być przedmiotem zwykłego zajęcia (co do tego rodzaju egzekucji patrz E-arkusz 3).

Określenie „zdematerializowane składniki majątku” oznacza dowolny element mający charakter składnika majątku i możliwy do skonkretyzowania w sposób fizyczny.

Ponadto, egzekucja z niematerialnych składników majątku odbywa się na różne sposoby, z których główne wymieniono w niniejszym arkuszu.

Tytułem ogólnego wprowadzenia chcielibyśmy zwrócić uwagę czytelnika na fakt, że w omawianym przypadku rozważane będzie jedynie zajęcie niematerialnych składników majątku w postępowaniu egzekucyjnym.

Ogólne zasady dotyczące zajęcia innych wierzytelności w przepisach prawa

1. Definicja

Celem zajęcia jest umożliwienie wierzycielowi przejęcia kontroli nad kwotami pieniężnymi lub przedmiotami należnymi mu od dłużnika, gdy znajdują się one jeszcze w posiadaniu osoby trzeciej (art. 1445 Kodeksu postępowania cywilnego).

Innymi słowy, chodzi o zajęcie składników majątku będących w posiadaniu osoby trzeciej, lecz w rzeczywistości wchodzących w skład majątku dłużnika, gdy owa osoba trzecia jest tzw. trzeciodłużnikiem. Mówiąc inaczej, dłużnik musi być zarówno dłużnikiem wierzyciela, na rzecz którego prowadzona jest egzekucja i jednocześnie wierzycielem osoby trzeciej.

Np.: zajęcie wynagrodzenia pracownika u jego pracodawcy (osoba trzecia) i wydanie go wierzycielowi.

Np. zajęcie środków finansowych znajdujących się na rachunku bankowym dłużnika w banku (osoba trzecia) i przekazanie ich wierzycielowi.

2. Zasada

Zajęcie innych wierzytelności w postępowaniu egzekucyjnym umożliwia zatem wierzycielowi uzyskanie zapłaty należnych mu kwot poprzez zobowiązanie osoby trzeciej do przekazania komornikowi odpowiednich kwot, do wysokości zobowiązania osoby trzeciej wobec dłużnika.

Z powyższego wynika, że w zajęciu innej wierzytelności biorą udział trzy osoby:

• Wierzyciel, na rzecz którego dokonuje się zajęcia;
• Dłużnik, któremu przysługuje wierzytelność lub jest właścicielem zajmowanych przedmiotów lub pieniędzy;
• Osoba trzecia, mająca wobec dłużnika zobowiązanie, do której kieruje się zajęcie.

Najczęstszym sposobem egzekucji jest zajęcie środków pieniężnych należnych dłużnikowi (patrz przykład w punkcie A), nie ogranicza się on wyłącznie do egzekucji zobowiązań pieniężnych.

Zajęcie może dotyczyć również niematerialnych składników majątku stanowiących własność dłużnika i będących w posiadaniu osoby trzeciej.

Jednakże, skutki zajęcia różnią się w zależności od tego, czy jego przedmiotem są świadczenia pieniężne czy dobra materialne lub niematerialne: w pierwszym przykładzie zajęcia dokonuje się w całości, gdy wierzycielowi przekazana została kwota, którą osoba trzecia była winna dłużnikowi. W drugim, prowadzi ono do licytacji majątku dłużnika znajdującego się w posiadaniu osoby trzeciej i spłaty wierzyciela z uzyskanych w ten sposób kwot.

Art. 1409-1412 Kodeksu postępowania cywilnego ustanawiają całkowitą lub częściową ochronę przed zajęciem i zwolnienie od zajęcia pewnych kwot pieniędzy należących do dłużnika, tak aby umożliwić jemu i jego rodzinie minimum egzystencji (są to np. wynagrodzenie, zasiłki, emerytura, renta itp.).

3. Skutek zajęcia w postaci zakazu dysponowania majątkiem

Natychmiastowym skutkiem skorzystania z zajęcia jest uniemożliwienie osobie trzeciej dysponowania kwotami pieniężnymi i przedmiotami należnymi od niej dłużnikowi i dokonywania przez nią jakichkolwiek płatności (art. 1451 i 1540 Kodeksu postępowania cywilnego).

Dlatego też osoba trzecia nie może zgodnie z prawem obciążyć odpowiedzialnością dłużnika, ani nawet dokonać płatności na rzecz innego wierzyciela dłużnika. Osoba trzecia nie może również potrącić z długu należnego dłużnikowi kwoty należnej od dłużnika.

4. Przepisy szczególne dotyczące zabezpieczenia (art. 1445-1460 Kodeksu postępowania cywilnego)

Zabezpieczenia może dokonać bez upoważnienia sądu nie tylko wierzyciel dysponujący dokumentem potwierdzonym notarialnie, lecz także, na własne ryzyko, wierzyciel dysponujący jedynie dokumentem prywatnym.

Dokument ten musi być dokumentem sporządzonym poprawnie pod względem formalnym, nadającym się do wykonania wobec dłużnika i poświadczającym istnienie roszczenia pewnego, wymagalnego i dotyczącego ściśle określonej należności.

W przypadku braku takiego dokumentu wierzyciel musi jednostronnie wystąpić o zajęcie zgodnie z art. 1417-1418 Kodeksu postępowania cywilnego.

5. Przepisy szczególne dotyczące zajęcia (art. 1539-1544 Kodeksu postępowania cywilnego)

Wierzyciel, który uzyskał tytuł egzekucyjny, może wnieść do komornika o doręczenie osobie trzeciej pisma nakazującego wydanie kwot i przedmiotów należnych od tej osoby dłużnikowi.

Cechy nakazu zajęcia

Pismo zawierające nakaz zajęcia egzekucyjnego musi zawierać, oprócz cech formalnych wspólnych dla wszystkich doręczanych pism dotyczących zajęcia, treść art. 1452-1455 Kodeksu postępowania cywilnego (rozdział o nakazach zajęcia w celu zabezpieczenia) oraz art. 1543 Kodeksu postępowania cywilnego (rozdział o nakazach zajęcia egzekucyjnego), zgodnie z art. 1539, akapit 4 Kodeksu postępowania cywilnego.

Analogicznie należy również wziąć pod uwagę, że doręczany nakaz zajęcia egzekucyjnego musi również zawierać pouczenie dla osoby trzeciej, nakazujące jej zastosowanie się do powyższych przepisów.

Zawiadomienie dłużnika o nakazie zajęcia

O nakazie zajęcia egzekucyjnego należy zawiadomić dłużnika w ciągu ośmiu dni, pod rygorem nieważności. Nawet jeśli okres ten nie jest ograniczony upływem czasu, jego przekroczenie ma wpływ na prawidłowy przebieg egzekucji.

Skarga dłużnika

Art. 1541 Kodeksu postępowania cywilnego przyznaje dłużnikowi prawo do złożenia skargi na zajęcie w ciągu 15 dni od powiadomienia o nim.

Wniesienie skargi następuje w zwykłym trybie, poprzez doręczone wierzycielowi na żądanie dłużnika wezwania do stawienia się przed właściwym miejscowo sądem egzekucyjnym, tj. sądem właściwym dla miejsca zamieszkania dłużnika lub sądem właściwym dla miejsca prowadzenia egzekucji, jeśli dłużnik zamieszkuje za granicą lub nie posiada znanego miejsca zamieszkania w Belgii.

Razem ze skargą dłużnik może składać wnioski materialne lub proceduralne.

Ustalenie zobowiązania osoby trzeciej

Osoba trzecia ma obowiązek złożyć oświadczenie na zasadach i w formie określonej w Kodeksie postępowania cywilnego.

Osoba trzecia ma obowiązek nie tylko przechowywać zajęte składniki mienia i nie dokonywać płatności, gdyż art. 1540 Kodeksu postępowania cywilnego nakłada na nią zobowiązanie do złożenia oświadczenia o należnościach wobec dłużnika.

Podobnie osoba trzecia ma obowiązek poinformowania wierzyciela i dłużnika, na ich żądanie i w tej samej postaci, o kwotach i przedmiotach, które mogą spowodować powiększenie składników majątku istniejących w chwili złożenia pierwszego lub poprzedniego oświadczenia (art. 1455 Kodeksu postępowania cywilnego).

Zajęcie przez komornika i jego skutek wobec osoby trzeciej

W przypadku zajęcia osoba trzecia musi dokonać zapłaty na rzecz komornika, a nie wierzyciela, tak aby komornik mógł, jeśli to stosowne, należycie przeprowadzić procedurę podziału uzyskanej sumy między wierzycieli.

Dłużnik zwalniany jest ze zobowiązań wobec wierzyciela tylko w zakresie należności otrzymanych przez wierzyciela wskutek zajęcia, po którym następuje podział zajętej sumy.

Podział sumy uzyskanej z egzekucji z wierzytelności

Podział sumy uzyskanej z egzekucji z wierzytelności oznacza podział sumy uzyskanej wskutek nakazu zajęcia egzekucyjnego (art. 1627 i nast. Kodeksu postępowania cywilnego).

W omawianym przypadku pojęcie to dotyczy podziału środków uzyskanych z licytacji zajętych dóbr niematerialnych lub kwot pieniężnych między różnych wierzycieli.

6. Odpowiedzialność osoby trzeciej wobec wierzyciela

Osoba trzecia odpowiada wobec wierzyciela w ten sposób, że jeśli naruszy zakaz dysponowania znajdującymi się w jego posiadaniu kwotami, ryzykuje uznaniem za dłużnika toczącego się postępowania i może zostać przeciw niej wydany odpowiedni wyrok.

Wypłata do rąk wierzyciela

Oprócz zajęcia w zwykłym trybie ustawodawca przewidział specjalną procedurę zwaną wypłatą do rąk wierzyciela (fr. delegation de sommes - przyp. tłum.), na którą wierzyciele mogą w pewnych okolicznościach się powoływać (art. 221 Kodeksu cywilnego i art. 1280, akapit 5 Kodeksu postępowania cywilnego).

Instytucję wypłaty do rąk wierzyciela można zdefiniować jako „sądowe upoważnienie udzielone wierzycielowi do uzyskania bezpośrednio, z pominięciem dłużnika, na warunkach i w granicach ustalonych orzeczeniem sądu, przychodów dłużnika lub dowolnych innych kwot należnych mu od osoby trzeciej”.

Zajęcie zaliczek na podatek dochodowy

Zajęcie zaliczek na podatek dochodowy jest formą uproszczonego zajęcia w tym sensie, że zawiadomienie o nakazie zajęcia może nastąpić listem poleconym, wysłanym przez właściwy podmiot pobierający zaliczkę, bez udziału komornika.

Procedura

Art. 164 dekretu królewskiego nr 92 ustanawiającego ordynację podatkową stanowi, że z wyjątkiem niektórych cech szczególnych dla owego środka fiskalnego, do zajęcia należności podatkowych stosuje się ogólne przepisy Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące zajęcia, przy czym przyjmuje się, że zajęta kwota zostanie przekazana właściwemu organowi podatkowemu, a nie komornikowi.

Zajęcie w celu egzekucji grzywien sądowych

Procedura

Na podstawie art. 299 § 1 ustawy z 27 grudnia 2006 r. o nowelizacji niektórych ustaw (I) organ egzekwujący przychody z własności państwa i Korony belgijskiej i/lub grzywien sądowych może dokonać zajęcia bez uprzedniego powiadamiania listem poleconym o wyroku lub postanowieniu, które stało się wykonalne, do kwoty w całości lub części odpowiadającej kwocie należnej od dłużnika tytułem grzywien, opłat, nawiązek, przepadku mienia oraz kosztów postępowania i egzekucji. Dłużnika należy powiadomić o zajęciu listem poleconym.

Dłużnik może złożyć skargę na zajęcie listem poleconym, adresowanym do właściwego organu egzekwującego grzywny, w ciągu piętnastu dni od wysłania powiadomienia o zajęciu.

Dłużnik musi również poinformować o skardze osobę trzecią listem poleconym w tym samym terminie.

Z wyjątkiem niektórych cech szczególnych dla tego środka, do zajęcia stosuje się ogólne przepisy Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące zajęcia (podobnie jak w przypadku zajęcia należności podatkowych), przy czym rozumie się, że zajęta kwota zostanie przekazana właściwemu podmiotowi egzekwującemu grzywnę, a nie komornikowi.

Egzekucja świadczeń alimentacyjnych

Jest to środek egzekucyjny stosowany w celu umożliwienia egzekucji niezaspokojonych świadczeń alimentacyjnych.

Procedura zajęcia nie odbiega w tej sytuacji od procedury ogólnej, należy jednak pamiętać, że wierzyciel posiada tu szczególny status.

Jako wierzyciel alimentacyjny zajmuje on pozycję uprzywilejowaną, uprawniającą go do zajęcia wszystkich należnych kwot od osoby trzeciej bez żadnych ograniczeń, o ile kwoty te dotyczą wynagrodzenia, dochodów zastępujących emeryturę lub niektórych rodzajów zasiłku (art. 1412 Kodeksu postępowania cywilnego).

Jest to więc wyjątek od zasady ochrony osoby trzeciej wskazanej w punkcie 1) B.

Egzekucja z papierów wartościowych

Papiery wartościowe (akcje, obligacje, udziały itd.) mogą co do zasady podlegać zajęciu przez wierzyciela wskutek egzekucji skierowanej przeciwko spółce.

Zajęcia tego dokonuje się w ten sam sposób, co zajęcia ruchomości, tj. stosując art. 1516-1528 Kodeksu postępowania cywilnego.

Wskutek braku spójnych uregulowań należy tu dokonać rozróżnienia według rodzaju spółki, z którym ma do czynienia wierzyciel przy dokonywaniu zajęcia.

Egzekucja z rachunku bankowego

Zajęcie dokonywane jest w stosunku do wszystkich środków należnych dłużnikowi od banku i wszystkich rachunków, których posiadaczem jest dłużnik.

Powyższe obowiązuje w przypadku lokaty lub rachunku bieżącego. Fakt istnienia współwłasności rachunku nie jest przeszkodą przy zajęciu. Rachunek może zająć każdy wierzyciel każdego współposiadacza rachunku. Dlatego też zablokowaniu podlega cała kwota zgromadzona na rachunku, chyba że osoba trzecia wie, jaki jest udział w tej kwocie poszczególnych współwłaścicieli.

Powyższy zapis nie ma jednak zastosowania do linii kredytowej lub konta oszczędnościowego.

1. Zakres ochrony

Art. 1411c § 1 Kodeksu postępowania cywilnego stanowi, że w przypadku zajęcia rachunku bankowego wynagrodzenie za pracę lub inną działalność, a także dochody zastępujące emeryturę, wpłacane na zajmowany rachunek bankowy podlegają ochronie polegającej na częściowym wyłączeniu od zajęcia, określonym w art. 1409, 1409a i 1410 Kodeksu postępowania cywilnego, przez okres trzydziestu dni od uznania tych kwot na rachunku bieżącym.

W celu zidentyfikowania dochodów podlegających ochronie wdrożono system śledzenia, umożliwiający ustalenie sytuacji zwolnienia od zajęcia chronionego wynagrodzenia uznanego na rachunku bieżącym otwartym w instytucji bankowej (finansowej).

W związku z powyższym, przy przelewie różnego rodzaju dochodów na rachunek bankowy (wynagrodzenie za pracę, zasiłki itd.) należy podawać specjalne kody, pozwalające oddzielić te dochody od innych kwot uznawanych na rachunku bieżącym. Inne przelewane kwoty podlegają zajęciu w całości.

2. Zasady

Ochrona polegająca na częściowym zwolnieniu obowiązuje przez okres trzydziestu dni od uznania kwot na rachunku bieżącym.

Odsetek kwoty objętej ochroną ulega jednak zmniejszeniu o jedną trzydziestą za każdy dzień między uznaniem kwoty na koncie a datą zajęcia lub przelewu. Innymi słowy, obliczenia procentu salda, które można zająć, dokonuje się proporcjonalnie do pozostałej liczby dni okresu ochrony na dzień zajęcia lub przelewu.

3. Procedura

W przypadku zajęcia rachunku bieżącego instytucja kredytowa musi przedstawić w oświadczeniu osoby trzeciej listę kwot, wraz z kodami, uznanych w okresie 30 dni poprzedzającym datę zajęcia.

W art. 1411-c § 2 rozróżnia się zajęcie dokonane z udziałem komornika lub bez.

W przypadku udziału komornika to on sporządza oświadczenie i pod rygorem nieważności zajęcia lub cesji, wysyła je do dłużnika listem poleconym za potwierdzeniem odbioru w ciągu 8 dni od daty powiadomienia o oświadczeniu osoby trzeciej lub oświadczeniu, które ma w tym przypadku złożyć cesjonariusz.

Również pod rygorem nieważności, do pisma przekazywanego dłużnikowi należy dołączyć formularz odpowiedzi ustalony przez Koronę belgijską. Formularz musi mieć postać ułatwiającą dłużnikowi wniesienie skargi na przesłane mu oświadczenie.

Z kolei jeśli zawiadomienia o nakazie zajęcia nie dokonuje komornik, oświadczenie sporządza własnoręcznie wierzyciel (w przypadku zajęcia należności podatkowych lub zastosowania cesji przez wierzyciela we własnej osobie). Powyższy zapis dotyczy również pisma przekazywanego dłużnikowi i instytucji kredytowej. W przypadku tych wymogów formalnych obowiązują takie same terminy i rygor nieważności jak wyżej.

4. Spór

Jeśli dłużnik zamierza kwestionować przesłane mu obliczenia, musi pod rygorem utraty swoich uprawnień skorzystać z formularza odpowiedzi, zawierając w nim swoje uwagi skierowane do osoby, która oświadczenie przesłała (komornika lub wierzyciela). Dłużnik ma obowiązek przesłać odpowiedź listem poleconym za potwierdzeniem odbioru w ciągu 8 dni od otrzymania na swój adres listu (poleconego za potwierdzeniem odbioru) zawierającego kwestionowane oświadczenie.

CZęść II - WłAśCIWOść MIEJSCOWA

Na podstawie art. 633 Kodeksu postępowania cywilnego, wnioski dotyczące zajęć w celu dokonania zabezpieczenia i środków egzekucyjnych przekazywane są sądowi właściwemu dla miejsca, w którym dokonywane jest zajęcie, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej.

W przypadku zajęcia jest to sąd egzekucyjny właściwy dla miejsca zamieszkania dłużnika.