Procedura zajęcia

Procedura zajęcia ( arrestment) skierowana jest do składników majątkowych nie będących we władaniu dłużnika w celu zabezpieczenia wierzytelności lub w ramach egzekucji wszczętej na podstawie nakazu sądowego stwierdzającego istnienie wierzytelności.^[1] Wybitny autor, specjalista w dziedzinie egzekucji, J. Graham Stewart (1898), pisał o zajęciu we współcześnie obowiązującej postaci jako o procedurze mającej swoje korzenie we Francji.

Prawo szkockie, oparte na prawie rzymskim, stanowi, iż wierzyciel, na rzecz którego dokonano pierwszego zajęcia, pomimo, iż nie jest pierwszym wierzycielem, który uzyskał nakaz lub wyrok, korzysta z pierwszeństwa w zaspokojeniu z określonego składnika majątku.^[2] Zajęcie dotyczy wszystkich składników majątkowych dłużnika będących w posiadaniu osoby trzeciej - materialnych i niematerialnych - z wyjątkiem dochodów pozostających w dyspozycji pracodawcy dłużnika, w stosunku do których obowiązuje specjalna procedura zajęcia oraz zwolnienie do wysokości kwoty niezbędnej do utrzymania.^[3]

Temat zajęcia został już omówiony w E-Notatce 3 dotyczącej egzekucji z ruchomości. (Jednym ze starych szkockich zwyczajów jest zajmowanie statków poprzez dokonanie zajęcia in rem.) Jednak najbardziej praktycznym rodzajem zajęcia z punktu widzenia interesu wierzyciela jest zajęcie w ramach egzekucji z wierzytelności przysługujących dłużnikowi od osób trzecich. Mamy tu do czynienia z 3 podmiotami: osobą wnioskującą o zajęcie (wierzyciel); osobą, której zajęcie bezpośrednio dotyczy (trzeciodłużnik) oraz dłużnikiem. Przedmiot zajęcia ma tutaj charakter niematerialny. Zajęcie dotyczy sytuacji, w której dłużnikowi przysługuje wierzytelność od trzeciodłużnika.

Aby zajęcie było skuteczne, dłużnikowi musi przysługiwać rzeczywista wierzytelność od dłużnika zajętej wierzytelności. Zajęcie może dotyczyć również wierzytelności przyszłej.^[4]

Zajęcie w celu zabezpieczenia

Zajęcie to pełni funkcję środka tymczasowego i zabezpieczającego, określane jest jako zajęcie w toku postępowania sądowego w celu zabezpieczenia (ang. arrestment on the dependence of an action). Ten typ zajęcia zapoczątkował postępowanie egzekucyjne. Stanowiło ono pierwszy etap każdego rodzaju czynności mających na celu zmuszenie pozwanego do stawiennictwa w sądzie, a z czasem, do zastosowania się do treści wyroku.^[5] Cytat z traktatu Lorda Kames’a ‘Historia postępowania zaocznego’ (1758) wskazuje, iż w odległej przeszłości zajęcie ruchomości było podstawą każdego postępowania sądowego w sprawach cywilnych.

Początkowo w Szkocji nie praktykowano zaocznego postępowania nawet w sprawach cywilnych w przypadku niestawiennictwa pozwanego, w odróżnieniu od dzisiejszego stanu prawnego w Anglii. środkiem mającym na celu zmuszenie pozwanego do stawiennictwa było zajęcie jego ruchomości, które podlegały zwrotowi po uiszczeniu kaucji w związku z odroczeniem sprawy i stawieniem się w sądzie. Jeżeli pozwany nie złożył kaucji, zajęte ruchomości przejmowała we władanie, do czasu stawienia się ich właściciela na rozprawę w sądzie, osoba występująca z roszczeniem.^[6]

Powracając do czasów współczesnych, zastosowanie środka zabezpieczającego w drodze zajęcia jest skuteczne wówczas, gdy postępowanie kończy się wydaniem orzeczenia zasądzającego kwotę pieniężną inną niż koszty sądowe. Zajęcie dopuszczalne jest w Naczelnym Sądzie Cywilnym (najwyższym sądzie cywilnym) i we wszystkich sądach rejonowych bez ograniczeń ze względu na wysokość roszczenia.

W celu uzyskania nakazu zabezpieczającego należy wystąpić do sądu z odpowiednim wnioskiem. Wydanie, a następnie wykonanie nakazu zabezpieczenia jest możliwe bez uprzedniego informowania dłużnika, jeśli:

a) roszczenie wierzyciela jest oczywiste,

b) istnieje rzeczywiste i znaczne ryzyko bezskuteczności lub znikomej skuteczności egzekucji orzeczenia wydanego w sprawie na rzecz wierzyciela wskutek:

• niewypłacalności dłużnika lub stanu bliskiego niewypłacalności,
• prawdopodobieństwa wydania, zbycia, obciążenia, ukrycia lub innego rozporządzenia przez dłużnika całością lub częścią jego majątku.

Ciężar dowodu w kwestii zasadności wydania przez sąd nakazu zabezpieczenia spoczywa na wierzycielu. W przypadku odmowy przez sąd wydania nakazu, wierzycielowi przysługuje prawo odwołania, przy czym będzie on zobowiązany do poinformowania o dacie rozpoznania odwołania dłużnika oraz innych osób zobowiązanych do stawienia się w sądzie.^[7] Analogicznie wygląda sytuacja w przypadku wydania orzeczenia w przedmiocie ograniczenia zajęcia w celu zabezpieczenia w toku toczącego się postępowania.

Harmonogram zajęcia majątku posiada określoną formę. Dokument ten musi zostać doręczony przez komornika sądowego- urzędnika sądowego doręczającego korespondencję (messenger-at-arms), jeżeli nakaz sądowy został wydany przez Naczelny Sąd Cywilny lub urzędnika sądu szeryfa doręczającego dokumenty i wykonującego orzeczenia, w przypadku postępowania w sądzie rejonowym, tzw. „sądzie szeryfa”. Regułą jest, iż^[8] harmonogram zajęcia doręczany jest przez komornika w obecności świadka pod adresem osoby trzeciej, u której znajduje się majątek stanowiący przedmiot zajęcia.

W formularzu wskazuje się treść nakazu wraz z dokładnymi pouczeniami skierowanymi do osoby, u której znajduje się majątek podlegający zajęciu. W treści formularza należy wskazać także całkowitą kwotę podlegającą zajęciu z uwzględnieniem kwoty wolnej. Aktualnie kwota wolna od zajęcia wynosi 415 GBP. Dotyczy zajęcia rachunku bankowego osoby fizycznej w „banku lub innej instytucji finansowej". Kwota wolna 415 GBP nie obowiązuje w przypadku rachunku bankowego osoby prowadzącej działalność gospodarczą, w sytuacji, gdy rachunek jest rachunkiem gospodarczym. Po uwzględnieniu kwoty wolnej 415 GBP, rachunek bankowy zostaje zajęty zgodnie z poniższą formułą: „Dokonuje się zajęcia będących w Pani/Pana posiadaniu: a) kwoty przekraczającej zabezpieczony minimalny poziom salda równy kwocie wolnej od zajęcia, w stosownych przypadkach, w przybliżeniu, należnej od Pani/Pana na rzecz (nazwisko dłużnika) lub na rzecz wszelkich innych osób działających w jego/jej/ich imieniu, oraz b) wszelkich składników majątkowych będących w Pani/Pana posiadaniu i należących do wskazanego (dłużnika) lub jego/jej/ich dotyczących; majątek w Pani/Pana posiadaniu pozostanie zajęty do momentu zaspokojenia z niego zadłużenia (wierzycielowi) lub zgodnie z dalszymi dyspozycjami sądu”.

Poniższy zapis realizuje istotną, wprowadzoną niedawno nowelizację procedury zajęcia, zwiększającą zakres odpowiedzialności osoby, której dotyczy zajęcie: „Na Pani/Panu spoczywa obowiązek ujawnienia wierzycielowi, w terminie 3 tygodni od dnia zajęcia, informacji dotyczących charakteru i wartości zajętych środków pieniężnych i/lub majątku ruchomego. Informacje powyższe należy umieścić w treści formularza. Niezastosowanie się do niniejszego obowiązku może spowodować nałożenie kary pieniężnej na podstawie art. 73G ustawy o dłużnikach (Szkocja) z 1987 roku i może stanowić obrazę sądu”.

Wierzycielowi przysługuje prawo do zwrotu kosztów wydania nakazu oraz kosztów dokonania zajęcia, chyba że sąd zdecyduje, iż wniosek wierzyciela o wydanie nakazu jest bezzasadny.

W przypadku, gdy wierzyciel wnioskujący o zajęcie majątku otrzyma ostateczne orzeczenie sądu wydane na swoją korzyść, ma on obowiązek ,w możliwie najkrótszym czasie, doręczyć kopię tego orzeczenia osobie, której majątek podlega zajęciu. Formularz ten (podpisany przez wierzyciela lub reprezentującego go adwokata, a nie przez komornika) zawiera pouczenia istotne dla osoby, której majątek zajęto, będące skutkiem nowelizacji przepisów w zakresie zajęcia, które weszły w życie w 2009 roku: „Sąd nakazuje wydanie przez Panią/Pana na rzecz wierzyciela, po upływie terminu 14 tygodni, począwszy od dnia dzisiejszego [lub wcześniej, jeżeli otrzymano do tego upoważnienie (przyznane przez dłużnika)], najniższej z następujących kwot:

• a) kwoty zajętej,
• b) kwoty należnej ze strony Pani/Pana na rzecz dłużnika ( do wysokości wartości przedmiotu sporu),
• c) kwoty obliczonej na podstawie art. 73K lit. ustawy o dłużnikach (Szkocja) z 1987 roku”.

Na kwotę wyszczególnioną w punkcie b składają się:

• kwota główna,
• koszty postępowania sądowego obciążające dłużnika,
• koszty zajęcia majątku,
• odsetki od należności głównej.

W niektórych przypadkach przysługują odsetki od kosztów zajęcia majątku. Przekazanie środków pieniężnych przez osobę, u której zajęto majątek na rzecz jej wierzyciela ma charakter obligatoryjny, chyba że dłużnik lub osoba, której majątek zajęto lub osoba trzecia, której przysługuje prawo skargi na zajęcie, zaskarżą czynności do sądu rejonowego lub zajęcie zostanie uchylone. Sąd wydaje orzeczenie w przedmiocie skargi po przesłuchaniu uczestników postępowania.

Egzekucja skierowana do składnika majątku objętego zajęciem

Większość zajęć (arrestment) nie prowadzi do egzekucji w trakcie postępowania, nakazy zajęć są natomiast doręczane w trybie egzekucji sądowej lub w trybie doręczania dokumentów stwierdzających istnienie wierzytelności, takich jak dokumenty w depozycie aktów prawnych (ang. Books of Council and Session) lub w księgach sądu rejonowego. Wyjątek stanowią kategorie aktów zawierających tytuły wykonawcze wydane w trybie uproszczonym na rzecz Królewskiego Urzędu Podatków i Ceł oraz szkockich władz lokalnych. Wierzyciel, który otrzymał kopię nakazu lub dokument stwierdzający istnienie wierzytelności, może niezwłocznie złożyć wniosek do komornika o wszczęcia egzekucji w następstwie uprzedniego zajęcia bez konieczności przeprowadzenia czynności wstępnych. Protokół z dokonania zajęcia doręczony bankowi opatrzony jest stosownym pouczeniem. Dokument ten przekazywany jest osobie, której majątek podlega zajęciu , aż do momentu doręczenia ostatecznego nakazu. Dlatego też, osoba , której majątek podlega zajęciu, pouczana jest o kwocie podlegającej zajęciu, przekraczającej kwotą wolną (bez słów „mniej lub więcej”) na zaspokojenie wierzytelności przysługujących wierzycielowi. Dotyczy to również zajętych dóbr i ruchomości dłużnika. Adnotacje w protokole zawierają pouczenie, iż po upływnie 14 tygodni od daty doręczenia protokołu, osoba, której majątek objęto zajęciem ma obowiązek wydania wierzycielowi kwoty wskazanej w zajęciu, chyba że zostanie złożona skarga lub uchylono zajęcie. Ponadto, w okresie trzech tygodni od doręczenia zawiadomienia o zajęciu, osoba, której majątek objęto zajęciem, ma obowiązek wskazania wierzycielowi wszystkich środków pieniężnych i/lub majątku ruchomego podlegających zajęciu ( łącznie ze wskazaniem ich wysokości, wartości oraz opisem).

Zajęcie szczątkowe

Część 4, rozdział 3 ustawy o upadłości i postępowaniu egzekucyjnym (Szkocja) z 2007 r. reguluje nowe postępowanie egzekucyjne z podlegającego dziedziczeniu lub ruchomego majątku dłużnika, określane mianem zajęcia szczątkowego. Zasadniczą cechą zajęcia szczątkowego jest to, iż postępowanie egzekucyjne może dotyczyć majątku, który nie podlega zajęciu w toku innego postępowania egzekucyjnego, a jednocześnie nie jest wolny od egzekucji.^[9] Aktualnie przepis powyższy nie wszedł w życie. Jednakże należy o nim wspomnieć ze względu na to, iż po jego wejściu umożliwi zajęcie a następnie zbycie np. własności intelektualnej w postaci praw autorskich i patentów.

1. J. Graham Stewart, A Treatise on the Law of Diligence (Edinburgh, 1898), s.13.

2. Ibid., s.14.

3. Postępowanie egzekucyjne z wynagrodzenia za pracę wprowadzono ustawą o dłużnikach (Szkocja) z 1987 r., część III.

4. Graham Stewart, s.71.

5. Ibid., s.13.

6. [Henry Home, Lord Kames] Historical Law-Tracts, wyd.2 (Edinburgh, 1761), s.301.

7. Zob. Ustawa o dłużnikach (Szkocja) z 1987 r., 15A-N, z poprawkami wniesionymi ustawą o upadłości i procedurach egzekucyjnych itp (Szkocja) z 2007 r.

8. Ustawa o postępowanie egzekucyjnym (Szkocja) z 1926 r., w odosobnionych przypadkach, pozwala na doręczenie nakazu zajęcia przesyłką poleconą.

9. Bankruptcy and Diligence etc. (Scotland) Act 2007, 129.